Korona, İmmün Plazma Tedavisi ve Merak Edilenleri Dr. Merve Bozkurt Kaya Yanıtladı
Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca'nın her gün açıkladığı verilerde hayatını kaybedenlerin sayısı giderek düşüyor ve iyileşen sayısı da gittikçe artıyor. Korona tedavisinde geldiğimiz noktayı Dr. Merve Bozkurt Kaya'ya sorduk.
Hastalığın tedavisi var mı?COVİD-19, bilinmeyen bir hastalık olarak birçok soruyu beraberinde getirdi. Halen çok sayıda ülkede bu sorulara yanıt aranıyor. En önemli soru ise “hastalığın kesin bir tedavisi var mı” olabilir.
Şu ana kadar hastalığın kesin bir tedavisi bulunamadı. Dünya genelinde ülkeler ufak farkları olmakla birlikte rehberlerin önerdiği tedavileri uyguluyor. Bu uygulamalardan biri de aslında daha önceki SARS, MERS, Ebola gibi salgınlar ve tıpta başka hastalıklarda da kullanılan plazma tedavisi.
Peki nedir bu immün plazma tedavisi?
Plazma, kanın şekilli elemanları dediğimiz kan hücrelerini ve hücrelerin ürünlerini taşıyan kanın sıvı kısmını oluşturuyor. Covid-19 geçiren bir hasta kanında yani plazmasında hastalığa karşı geliştirdiği antikorları taşıyor. Antikorlar, vücudun savunma hücreleri olan B-lenfositler (akyuvarlar) tarafından mikroorganizmalara karşı üretilen protein yapıdaki maddelerdir. Antikorlar vücutta kanda ve dokularda serbest dolaşan virüsleri yakalar, onları etkisiz hale getirir, virüslerin hücreleri enfekte etmesini ve hedef organlara verdiği hasarı azaltır. İşte immün plazma tedavisinde, iyileşen bireylerden bu antikorlar toplanarak hastalarda iyileşmeye katkı sağlanması amaçlanır. Aşı ile kişinin hastalığa karşı kendi antikorlarının üretilmesine olanak veren “aktif bağışıklama”nın aksine, plazma transfüzyonu hazırda üretilen antikorların kullanıldığı “pasif bağışıklama” örneğidir.
Tüm hastalar immün plazma tedavisinden yararlanabiliyor mu?
Plazma tedavisi belirlenen bazı kriterlere sahip durumu ağır olan hastalarda kullanılıyor. Plazmayı hastalığın 7-14. Günleri arasında kullanmak gerekirken hastalığın 3. haftasından sonra kullanılması önerilmiyor.
Sağlık Bakanlığının yayınladığı immün plazma tedavi rehberine göre, bu tedavi “genel olarak çok güvenli” olarak belirtilmekle birlikte normal kan bağışı sırasında da yüzde bir oranında görebilen ateş, kızarıklık, kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlar veya çok nadir olarak viral hepatit ve HIV (AIDS) bulaşı gibi birtakım yan etkileri olabilir.
Tedavi nasıl uygulanıyor?
Aktif virüs enfeksiyonu nedeniyle hastanede yatan hastalar için plazma immün tedavisine, klinisyenin isteği ve enfeksiyon hatalıkları, göğüs hastalıkları ve yoğun bakım olmak üzere 3 uzmanın onayı halinde karar verilir ve plazma Kızılay Kan Merkezinden tedarik edilir. Plazmalar burada bağış ile toplanıyor. Covid-19 hastalığı geçirmiş, iyileşmenin ardından en az 14 gün geçmiş ve test sonucu iki kere negatif gelmiş bireyler antikor bağışı için uygun görülüyor. Tedavisini evde alanlarda ise iyileşmenin ardından 28 gün geçmiş ve bağış yapılırken alınan örnekte SARS-CoV-2 testinin negatif olması gerekiyor.
Hastalığı geçirmiş olmak plazma bağışı için aranan ilk kriter olmakla birlikte yeterli değildir. Sağlık Bakanlığının yayınladığı rehbere göre bağışçının Covid-19 hastalığının kesin tanısının aldığına dair test sonucunun olması ve aşağıdaki şartları sağlıyor olması gerekir.
18-60 yaş arası (19 yaşından gün almış, 61 yaşından gün almamış ve arası) olmak
Erkek ya da gebe kalmamış ( düşük yapmamış, kürtaj olmamış) kadın olmak
Daha önceden kan nakli yapılmamış olmak
Plazma bağışı nasıl yapılır?
Plazma bağışının normal kan bağışı sürecinden büyük bir farkı olduğu söylenemez. Bağışçı olan kişi onam ve sorgulama formunu doldurur, gerekli mikrobiyolojik güvenlik testleri yapılır ve uygun görülürse aferez yöntemi yani kanın içinde antikorlar olan sıvı kısmını belli bir oranla ayrıştırıp kalanını tekrar bağışçıya verdiği bir makine ile plazma toplanması işlemi gerçekleştirilir. Bu işlem yaklaşık 45-60 dakika sürmektedir. İmmün plazma bağışlayan biri, iki bağış arasında 7-10 gün olmak kaydıyla ayda 3 kere diğer insanlara yardımcı olabilir. Antikorlarını bir nevi kendi savunmasını bağışlayanların ise korkmasına gerek yok çünkü hücreleri antikor salgılamaya devam ediyor.
İmmün plazma tedavisi işe yarıyor mu?
Covid-19 pandemisi ortaya çıktığından bu yana SARS-CoV-2, tedavi seçenekleri ve etkileri açısından araştırmalar yapılıyor olsa da virüs hakkında bilmediklerimiz hala gizemini koruyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün "konvalesan plazma tedavisinin en çok tavsiye edilen potansiyel tedavilerden biri olduğunu ve diğer pandemiler sırasında kullanıldığını" yönündeki açıklaması, ülkemizde de bu tedavinin bir an önce uygulamaya geçilmesini destekledi. Sağlık Bakanlığının yayınladığı rehberde belirtildiğine göre; “immün plazmanın kullanımı ile ilgili kısıtlı sayıdaki çalışmada hastaların bu tedaviden yarar gördüğü bildiriliyor”.
Diğer tedavilere ek olarak kullanılan immün plazma tedavisi hastalığın kesin bir tedavisi olmasa da ülkemizde de tedaviyi alan Covid-19 hastalarının daha kolay ve hızlı bir iyileşme sürecine girmeleri umut vericidir.