Bütün yönleriyle insana benzeyen otonom robotlar üretebilmemize daha onlarca yıl olmasına rağmen Avrupalı hukukçular, bilirkişiler ve imalatçılar robotların hukuki statüsünü tartışmaya başladı bile: “Bu robotların hareketlerinden insanlar mı yoksa makineler mi sorumlu tutulmalı?”
2017’nin ilk aylarında Avrupa Parlamentosu’nda hazırlanan bir raporda kendi kendine öğrenen robotlara ‘elektronik kişilik’ verilmesi gerektiği konusu işlenmişti. Bu tür bir statü, robotların bireysel olarak garantiye alınmasını ve insana/mülkiyete zarar vermeye başlamaları halinde zarardan sorumlu tutulmalarını sağlar. Böyle bir hukuki değişimi destekleyenlere (aralarında imalatçılar ve onlara bağlı şirketler de var) göre sundukları teklif son derece mantıklı. Ancak robotlara tüzel kişilik vermek evlenip insan haklarından faydalanabilecekleri anlamına gelmiyor. Sadece halihazırda ‘tüzel kişi’ statüsüne sahip olan ve mahkemeler tarafından bu şekilde muamele edilen şirketlerle aynı seviyeye gelmiş olacaklar.
Robotlar ve yapay zeka daha fazla gündemde oldukça, Avrupa Parlamentosu Hukuki İşler Komitesi Başkan Yardımcısı Mady Delvaux ve bu konuda hukuki değişimi destekleyenler gitgide katılaşan bir muhalefetle karşılaşıyor. Avrupa Komisyonu’na sunulan bir mektupta, 14 Avrupa ülkesinden 156 yapay zeka uzmanı, “hukuki ve etik perspektiften bakıldığında, robotlara tüzel kişilik verilmesinin uygunsuz olduğunu” savunuyor.
Parlamento, robotlara ‘elektronik kişilikler’ verilmesi fikrini öne sürüyor. Delvaux, robotları kişi olarak tanımanın iyi bir fikir olup olmadığından emin değil ancak şu anki kanunların da robotlarla ilgili karmaşık sorunları çözmede yetersiz kaldığını düşünüyor. Mektubu imzalayan yapay zeka uzmanları ise Avrupa Komisyonu’yla taban tabana zıt düşünüyor. Mesela Fransız Hukuk Profesörü Nathalie Navejans “Robotları tüzel kişi olarak tanırsak imalatçıların sorumluluğunu ortadan kaldırmış olacağız.” diyor. Sheffield Üniversitesi Yapay Zeka ve Robotik Fahri Profesörü Noel Sharkey ise “İmalatçılar robotlara tüzel kişilik vermeye çalışarak robotların davranışlarından kendilerinin sorumlu tutulması ihtimalini ortadan kaldırmaya çalışıyor.” diyor.
Kanun yapıcıların korkmasının sebebi ise makinelerin karar alma süreçlerinin zor ve hatta imkansız hale gelmesi ihtimal. Böyle bir durumda sorunları hukuki sorumluluğa dayandırmak isteyen davacılar işin içinden çıkamaz. İşte bu yüzden imalatçılara ya da robot sahiplerine değil de robotların kendisine hukuki statü verilmesi gerektiği düşünülüyor.
Örneğin Avukat Stefania Lucchetti, “Bir algoritmanın kendi başına karar alabildiği bir senaryo düşünelim. Bu senaryoda robotun hareketlerinden kim sorumlu tutulmalıdır?” diyor ve Avrupa Birliği’nin robotlara şirketlere verilene benzer bir tüzel kişilik vermesi gerektiğini ekliyor. Bugün dünyadaki neredeyse bütün ülkeler tıpkı insanlara verilenler gibi şirketlere de bazı yasal haklar ve sorumluluklar veriyor. Mesela sözleşme imzalamak ya da dava edilebilmek gibi. Robotlar için de benzer bir yaklaşım benimsenmesini isteyenler, robotlara insan hakları vermeyi değil de bir şeyler yanlış gittiğinde robotları sorumlu tutmayı savunuyor. Robotlara elektronik kişilik verme tartışmasının sürdüğünü, tartışmanın sonunda bunun belki de iyi bir fikir olmadığına karar vereceklerini belirten Delvaux “Robotlara tüzel kişilik verme teklifindeki amacım konu hakkında toplumsal tartışma oluşturmaktı.” diyor. Delvaux’nun bu anlamda başarılı olduğunu söylemek mümkün.
YORUMLAR