İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin seyahat ettiği helikopterin ülkenin Doğu Azerbaycan eyaletinde düşmesi sonucu hayatını kaybetmesinin ardından ülkede bu ayın sonunda cumhurbaşkanlığı seçimi yapılacak. Adaylık için başvuranların sayısı 12'ye yükseldi.

19 Mayıs'ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile birlikte iki ülke sınırında kurulan barajın açılışına katılan Reisi'nin dönüş yolunda düşen helikopterinde bulunan 9 kişiden kurtulan olmamıştı. Helikopterde Doğu Azerbaycan Eyalet Valisi Malik Rahmeti ve Tebriz Cuma İmamı Ayetullah Ali Haşim de bulunuyordu.

63 yaşındaki Reisi, uzun süredir İran'ın en yüksek otoritesi olan dini lider Ayetullah Ali Hamaney'in doğal halefi olarak görülüyordu.

Yargı ve dini seçkinler arasında derin bağlantılara sahip olduğu bilinen, dini açıdan muhafazakar ve katı bir politikacı olan Reisi, ilk olarak 2017'de cumhurbaşkanlığına aday olmuş ancak kazanamamıştı. Reisi, 2021'deki seçimlerde Cumhurbaşkanı olarak seçilmişti.

Reisi'nin yerini kim alacak?

İran'ın dini lideri Ali Hamaney, Reisi'nin ölümü resmi olarak doğrulanmadan önce, İranlıları ülkenin liderliği konusunda "endişelenmemeye" çağırarak, "ülkenin işlerinde herhangi bir aksama olmayacağını" söylemişti.

İran anayasasının 131. maddesine göre, bir cumhurbaşkanı görevdeyken ölürse, dini liderin onayıyla birinci cumhurbaşkanı yardımcısı görevi devralıyor. İran'ın mevcut birinci cumhurbaşkanı yardımcısı Muhammed Muhbir, geçici olarak Reisi'nin görevini devralmıştı.

İran'da normalde gelecek yıl yapılması planlanan cumhurbaşkanı seçiminin, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 19 Mayıs'ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından, 28 Haziran'da yapılması kararı alınmıştı. Adaylık için 5 gün sürecek başvuru süreci 30 Mayıs'ta başlamıştı.

3 günde 12 isim başvuru yaptı

Cumhurbaşkanı seçimi için eski komutanlardan Vahid Hakkaniyan ile Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan adaylık başvurusu yaptı. Böylece, başvuru yapanların sayısı 12'ye yükseldi.

AA'nın haberine göre, İran'da 28 Haziran'da gerçekleştirilecek cumhurbaşkanı seçimi için başvuru sürecinin üçüncü gününde eski Devrim Muhafızları Ordusu komutanlarından Vahid Hakkaniyan ile Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan adaylık başvurusu yaptı.

Hakkaniyan ve Pezeşkiyan, başvuru sürecinin üçüncü gününde İçişleri Bakanlığı'na gelerek adaylık için başvuru yaptı.

Daha sonra düzenlenen basın toplantısında konuşan Pezeşkiyan, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in politikalarını uygulamak istediğini söyledi.

Pezeşkiyan, "Ülkenin sorunlarını çözebilmek için tüm gruplar ve cenahlar arasında insicamı ve birliği sağlamalıyız. Bilim adamlarına, alimlere ve ehil insanlara işi teslim etmeliyiz" diye konuştu.

Eski Devrim Muhafızları Ordusu komutanlarından Vahid Hakkaniyan ise başvuru sonrasında yaptığı konuşmada, adaylık kararının "kendi kişisel kararı" olduğunu söyledi.

Ülkenin sorunlarını çok iyi bildiğini dile getiren Hakkaniyan, "Halkın ortak aklından faydalanmalı ve ülkenin kapasitelerini kullanmalıyız" dedi.

Eski Milletvekili Ahmed Resulinejad da adaylık başvurusunda bulunurken seçimler için toplam aday adayı sayısı 12 oldu.

Seçim 28 Haziran'da yapılacak

İran'da 2025'te yapılması planlanan cumhurbaşkanı seçiminin, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 19 Mayıs'ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından Anayasa'ya göre, 28 Haziran'da yapılması kararı alınmıştı.

Seçimde aday olmak isteyenler 30 Mayıs'ta başlamak üzere 5 gün süreyle İçişleri Bakanlığına adaylık başvurusunda bulunabilecek.

Adaylık başvurusu yapan kişilerin seçime katılmak için "ehliyet" sahibi olup olmadıklarına Anayasayı Koruyucular Konseyi'ne bağlı Denetleme Heyeti karar verecek.

Konsey; Cumhurbaşkanlığı, İran Meclisi ve Uzmanlar Meclisi seçimlerine katılacak aday adayları, Anayasa'ya göre, "rejimin değerlerine bağlılıkları" yönünden değerlendiriyor.

İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in temsil ettiği "Velayet-i Fakih makamına ve İslami değerlere bağlılıklarında kusur bulunan" kişilerin adaylıkları reddediliyor.

Şu ana kadar eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Said Celili, eski Meclis Başkanı Ali Laricani, eski Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti, eski Devrim Muhafızları Ordusu komutanlarından Vahid Hakkaniyan, Tebriz Milletvekili Mesud Pezeşkiyan, bağımsız Bafk Milletvekili Muhammed Rıza Sebbagiyan, Merdomsalari (Demokrasi) Partisi Genel Sekreteri Mustafa Kevakebiyan, İsfahan Milletvekili Abbas Muktedayi, eski Milletvekili Kudret Ali Haşmetyan, eski Kuzey Horasan Valisi Mahmud Ahmedi Bigeş, eski Tahran Milletvekili Muhammed Hoşçehre ve eski Milletvekili Ahmed Resulinejad adaylık başvurusu yapan isimler oldu.

İran'ın siyasi yapısı

Reisi'nin helikopter kazası ve ölüm haberi, cumhurbaşkanının halefi meselesi ve bunun İran İslam Cumhuriyeti üzerindeki etkileri hakkında spekülasyonlara neden oldu.

1989'da son halini alan İran İslam Cumhuriyeti Anayasası'nın 60, 113 ve 114-142. maddelerine göre, İran Cumhurbaşkanı teknik olarak dini liderden sonra "ikinci en güçlü" makama sahip. Cumhurbaşkanı aynı zamanda Devletin Milli Güvenlik Kuruluna da başkanlık eder ve Acil Durum Konseyinin doğal üyesi.

Dini liderin altındaki üst yetkili kurumlar ise sırasıyla Cumhurbaşkanlığı, İslam Şura Meclisi (Parlamento) ve Uzmanlar Meclisi. Üç makam da seçimlerle göreve geliyor.

Cumhurbaşkanlığı: İran İslam Cumhuriyeti'nde Cumhurbaşkanı, hükümetin ikinci kişisi ve hükümetin başıdır. Her ne kadar Başkan, ülkenin devlet başkanı olarak görev yapan İran'ın Dini Liderine bağlı olsa da, Başkan İran'da nominal olarak halk tarafından seçilen en yüksek yetkilidir. Anayasa, cumhurbaşkanı adaylarının niteliklerini ve seçim prosedürlerini, ayrıca Cumhurbaşkanının yetki ve sorumluluklarını "yürütme organının işlevleri" olarak ortaya koymaktadır. Bunlar arasında yabancı ülkelerle ve uluslararası kuruluşlarla anlaşmalar ve diğer anlaşmaların imzalanması; ulusal planlama, bütçe ve devlet istihdam işlerini yönetmek; ve Parlamentonun onayına bağlı olarak bakanların atanması bulunuyor.

Uzmanlar Meclisi: 88 üyeden oluşan bir organ. Üyeler sekiz yıllığına doğrudan halk oylamasıyla seçiliyor. Bu meclisin görevleri arasında İran'ın Dini Liderini seçmek ve görevden almak yer alıyor.

İslam Şura Meclisi: İslam Şura Meclisi, Anayasa'da belirtilen yetki sınırları dahilinde her konuda kanun çıkarabilir. Meclis, halkın doğrudan ve gizli oyla seçilen temsilcilerinden oluşur. Parlamentoda şu anda 272 sandalye bulunuyor.

İslam Şura Meclisi ve Cumhurbaşkanı, kabinenin yanı sıra üst meclis olan Anayasa Koruma Konseyi'nde atamalar yapıyor. Bu atamalar, dini liderin onayından geçmek zorunda. Devrim Muhafızları, Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi ve Başsavcılık atamalarıysa doğrudan dini lider tarafından yapılıyor.

Devletin tartışmasız üstün yetkileri, dini liderin makamında bulunuyor. Dini lider, hükümetin yürütme, yasama ve yargı organları üzerinde hem manevi hem de dünyevi tam yetkili yetkilere sahip.