"Enflasyonla mücadele" adı altında hayata geçirilen kemer sıkma politikalarının son halkası bugün açıklanan "Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi" oldu.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ile Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Saray'da düzenledikleri toplantıyla paketin kapsamını kamuoyuyla paylaştı.

Cevdet Yılmaz paketle hem zorunlu olmayan harcamaları azaltacakalarını hem tüketim ve yatırım harcamalarını "verimli" kılacaklarını yani kısıtlayacaklarını söyledi.

Mehmet Şimşek'se, "ilk değil son da olmayacak" dediği paketin enflasyonun gerilemesine katkıda bulunacağını söyledi. Tasarruf tedbirlerine uyulup uyulmadığını "güçlü bir izleme ve raporlama" ile takip edeceklerinin altını çizdi.

Kamu hizmetleri kısıtlanacak, kadro daraltılacak

Pakette öne çıkan tedbirler şöyle:

• 3 yıl boyunca, emekli olanların sayısı kadar kamuya yeni personel alınacak.
• Destek personeli sayısı azaltılacak. Esnek ve uzaktan çalışma modelleri geliştirilecek.
• Kamuda personel servisi hizmeti, toplu taşıma olan yerlerde kaldırılacak
• Kamuda yeni araç satın alma ve kiralama 3 yıl durdurulacak
• İhtiyaç fazlası ve ekonomik ömrünü tamamlamış taşıtlar tasfiye edilecek
• Bütçe dışı kaynaklardan taşıt kullanımı kurallara tabi tutulacak
• Yabancı menşeili araç kullanımı yasaklanacak
• 3 yıl süreyle yeni hizmet binası alımı ve yapımı durdurulacak
• Yeni bina kiralanmayacak. Yeni lojman ve sosyal tesis alımı/yapımı yasaklanacak
• Yönetim kurulu ücretlerine tavan sınır getirilecek. Sadece bir kurumdan yönetim kurulu ücreti alınabilecek.
• Hizmet içi eğitim, toplantı vb faaliyetler kamu tesislerinde yapılacak.
• Yurt dışı geçici görevler sınırlandırılacak.
• Sokak ve cadde ışıklandırılmasında LED dönüşümü hızlandırılacak. Kamu binalarında enerji verimliliği artırılacak.

Önceki 'tasarruf' girişiminde ne olmuştu?

Bu Şimşek yönetiminin açıkladığı ilk tasarruf önlemi değil. 10 ay önce de kamu kurumlarına "tasarruf genelgesi" yollamış, taşınmaz ve taşıt kullanımı, haberleşme giderleri, basın ve yayın giderleri, kırtasiye alımı, temsil, tören ağırlama giderlerinde tasarruf istemişti. Ancak genelgenin ilan edildiği Temmuz 2023'te 43 milyon lira olan temsil ve ağırlama giderleri Aralık ayında 620 milyon lirayı görmüştü. Yılın bütünündeyse 1 milyar lira olan başlangıç ödeneği neredeyse ikiye katlanarak 1,9 milyar lira harcanmıştı.

Tablo 2024'te de değişmedi. Yılın ilk üç ayında 825 milyon lira harcanarak yıl sonunda hedeflenenin yarısına yakını şimdiden harcanmış oldu. Bugün açıklanan tasarruf paketinin temsil ve ağırlama harcamalarındaki tırmanışın önüne geçip geçemeyeceği merak konusu. 

Patronlardan alacak 1,8 trilyon liradan vazgeçildi

Öte yandan pakette ele alınmayan birçok tasarruf alanı bulunuyor. Bunların başında patronlara sağlanan vergi istisna ve muafiyetleri yer alıyor.

Devletin 2024'te vazgeçtiği vergi geliri 2,2 trilyon lira. Bundan asgari ücrete tanınan muafiyet gibi emekçilerin kazanımı olan kalemler düşüldüğünde geriye 1,8 trilyon lira kalıyor. Bu tutarın neredeyse tamamı sermayeye tanınan vergi muafiyeti ve istisnalarından oluşuyor.

Örneğin, SPK verilerine göre Koç grubuna ait Arçelik, 2023'de 7,1 milyar lira kâr elde etti. Ancak şirket, kurumlar vergisi oranı yüzde 25 olmasına karşın, kârının sadece yüzde 2’si kadar yani 152 milyon lira vergi ödedi. Ödemesi gereken vergi 1 milyar 789 milyon liraydı. İktidar teşvik, muafiyet, indirim vb. uygulamalarla Arçelik’ten alacağı verginin 1 milyar 637 milyon lirasından vazgeçti.

Bütçenin saklı yükü: Yatırım teşvikleri 

Kamunun, almaktan vazgeçtiği kadar dağıttığı teşvikler de var. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2023'ün Eylül ayından bu yana binlerce şirkete dağıttığı teşvik tutarlarını açıklamıyor. Bakanlığın bundan önce açıkladığı son teşvik listesiyle 1301 şirkete 78,9 milyar lira verilmişti.

Yine 2023'te İşsizlik Fonu kapsamında patronlara yapılan ödeme tutarı 39,9 milyar lirayken, işsizlere ödenen tutar 21 milyar lirada kalmıştı.

Garantili projelere milyarlar akacak

2024 bütçesinden Kamu Özel İşbirliği ile yapılan köprüler, otoyollar ve Avrasya Tüneli ile yap-kirala-devret modeliyle yaptırılan şehir hastanelerine toplam 162 milyar 435 milyon lira garanti tutarı ödenecek.

Bu projeler için 2017-2023 arasında bütçeden toplamda 221 milyar lira, yaklaşık 16 milyar 844 milyon dolar harcandı. Orta Vadeli Program’da esas alınan ortalama dolar kuruna göre bu projeler için gelecek yıl 4,7 milyar dolar ödenecek.

Benzer modelle inşa edilen havalimanları için de 2023'te 199,7 milyon avro ödendi. 

Şimşek'in bütçe hedefi ne?

Mehmet Şimşek'in ekonomi programındaki hedeflerden biri de Maastricht Kriterini tutturmak. Bütçe açığı ile milli gelir arasında bir denge olmasını şart koşan bu kriteri sağlamanın bir yolu vergi gelirlerini artırmak. Ancak Şimşek yönetimindeki ekonomi bu hedefin oldukça gerisinde.